Historia Polskiej Misji Katolickiej w Essen
Leonard Paszek

Okres przed II wojną światową Polskie życie religijne w Essen przed II wojną światową było bezpośrednio związane z obecnością na tym terenie wielu Polaków z przedwojennego wychodźstwa zarobkowego. Byli oni doskonale zorganizowani w polonijne towarzystwa i organizacje. Życia religijnego i organizacyjnego nie można było wówczas traktować osobno. W Essen działał aktywnie Oddział Związku Polaków w Niemczech oraz Związku Wzajemnej Pomocy. Jednym z głównych zadań związków było rozwiązywanie problemów związanych z opieką duszpasterską, zabiegi o polskich księży (lub niemieckich mówiących po polsku) oraz troska o realizację potrzeb duchowych Polaków. Zdawano sobie wówczas sprawę, że uczestnictwo w praktykach religijnych przyczynia się do integracji Polaków na obczyźnie. Związek przedstawiał w urzędach kościelnych swoje petycje. O tych poczynaniach informowała na bieżąco ówczesna prasa polskojęzyczna. Niestety nie wszędzie spotykano się z akceptacją. Nieoficjalnie dążono do pełnej integracji ludności polskiej z niemieckim życiem parafialnym. Niektórzy niemieccy księża,  prowadzący duszpasterstwo Polaków (często z tego powodu uczyli się języka polskiego) byli szykanowani przez nastawioną nieżyczliwie do Polaków część niemieckiego kleru.

Na terenie Essen działały też towarzystwa kościelne, bractwa różańcowe oraz inne organizacje (w tym szkolne). Działały niemal w każdej dzielnicy, w której odnotowano chociażby małą grupkę Polaków. Towarzystwa te posiadały swoje sztandary z pięknie wyszytym wizerunkiem Matki Bożej, Św. Józefa lub patrona. Po drugiej stronie sztandaru znajdowała się nazwa, miejscowość, rok założenia oraz akcent patriotyczny. Sztandar prezentowany był podczas mszy, uroczystości religijnych i świeckich, rocznic oraz pielgrzymek.

Z towarzystw, które ówcześnie tutaj działały można wyróżnić:

  • Bractwo Matek Chrześcijańskich (Dellwig)
  • Bractwo Różańca Świętego (śródmieście, Karnap, Katernberg, Kray, Kray-Leithe, Stelle, Altenessen),
  • Polski Komitet Kościelny przy parafii Św. Józefa (śródmieście)
  • Polskie Towarzystwo Szkolne (śródmieście, Kray, Schonnebeck)
  • Towarzystwo Młodzieńców (śródmieście)
  • Towarzystwo Panien (śródmieście)
  • Towarzystwo Śpiewu „Dzwon” (śródmieście, Altenessen)
  • Towarzystwo Św. Antoniego (śródmieście)
  • Towarzystwo Św. Jana (śródmieście)
  • Towarzystwo Św. Jana Chrzciciela (Altenessen)
  • Towarzystwo Św. Józefa (śródmieście, Dellwig)
  • Towarzystwo Św. Marcina (Kray)
  • Towarzystwo Św. Piotra (Königsteele, Stelle)
  • Towarzystwo Św. Stanisława Kostki (Katernberg)
  • Towarzystwo Św. Walentego (Kray-Leithe)
  • Towarzystwo Św. Wojciecha (śródmieście, Karnap)

Przed wojną Polacy w Essen nie dysponowali własnym kościołem. Msze św. odbywały się w wynajętych kościołach niemieckich. Nie wszędzie współpraca z niemieckim proboszczem układała się dobrze. Niektóre msze skasowano, pomimo protestów sporej liczby uczestniczących w nich Polaków, w niektórych zakazano głoszenia kazań, a w innych zakazano kultywowania tradycyjnych polskich obchodów.

Msze w języku polskim odbywały się w:

  • Kościół Najświętszej Marii Panny (Karnap) – raz w roku z kazaniem polskim,
  • Kościół Św. Antoniego (Schonnebeck) – msze zlikwidowano w 1923 r., mimo protestów polskich parafian,
  • Kościół Św. Barbary (Kray) – w każdą 3 niedzielę miesiąca do 1933 r. Następnie na skutek wyjazdu księdza władającego językiem polskim, jedynie 2 razy w roku,
  • Kościół Św. Elżbiety (Schonnebeck) – raz w roku. Raz w miesiącu odmawiany był różaniec po polsku, prowadzony przez członków Bractwa Różańca Świętego,
  • Kościół Św. Józefa (Katernberg) – 4 razy w roku. Msze skasowano całkowicie w 1933 roku, pomimo protestów polskich parafian,
  • Kościół Św. Józefa (śródmieście) – w każdą niedzielę, ale bez kazania. Msze z kazaniem jedynie podczas świąt Bożego Narodzenia, Wielkanocy i Zielonych Świątek. Raz w miesiącu nieszpory z kazaniem. Przy parafii działał Polski Komitet Kościelny. Msze skasowano w 1931 r. na skutek wyjazdu wikarego władającego językiem polskim,
  • Kościół Św. Michała (Dellwig) – w każdą niedzielę z kazaniem polskim,
  • Kościół Św. Wawrzyńca (Königsteele) – do 1928 r. regularnie, następnie zlikwidowane. Polacy uczestniczyli więc w Mszy św. w kościele Św. Barbary w dzielnicy w Kray (ok. 6 km),
  • Kościół Św. Wawrzyńca (Steele) – Msze zlikwidowano w 1932 r., mimo protestów polskich parafian.


Począwszy od 1934 roku następuje tzw. „germanizacja nabożeństw”. Polega ona oczywiście na likwidacji nabożeństw w języku polskim. Akcja ta nasila się w 1938 roku. Tuż przed wojną nabożeństwa polskie należały do rzadkości, a uczestnictwo w nich było niemal wyrazem bohaterstwa, tak bardzo Polacy są w Niemczech wówczas szykanowani. Początek wojny oznaczał dla Polaków zamieszkałych na terenie Rzeszy, nie tylko całkowitą likwidację polskojęzycznych nabożeństw, ale również całkowitą kasacje wszystkich organizacji polonijnych oraz przejawów Polskości.

Po II wojnie światowej

Powojenne duszpasterstwo polskie w Essen rozwijało się aktywnie dzięki obecności na tym terenie księży z Towarzystwa Chrystusowego.

Chrystusowcy rozpoczęli pracę w Nadrenii - Westfalii pod koniec II wojny światowej. W 1943 roku potajemnie przyjechało do Niemiec, z błogosławieństwem kardynała Adama Sapiehy, 4 księży, aby roztoczyć opiekę duszpasterską nad Polakami pracującymi tutaj w ramach robót przymusowych. Byli to księża: Zbigniew Delimat, Stanisław Malec, Władysław Przybylski i Antoni Rauer. Księża ci podjęli fizyczną pracę jako robotnicy w fabrykach, dyskretnie prowadząc równocześnie swoją misję. Po zakończeniu działań wojennych kapłani ci zaczęli ofiarną i regularną pracę wśród przebywających na terenie Nadrenii-Westfalii Polaków. Zaraz też dołączyli do nich następni Chrystusowcy: Józef Okos oraz powracający z obozów koncentracyjnych Czesław Kiek i Jan Kubica. Taka liczba kapłanów skłoniła władze zakonne do powołania w tym rejonie osobnego domu, a później prowincji.

W 1951 roku zakupiono w Essen przy Mainzerstrasse 11 dom, który stał się centrum duszpasterskim Chrystusowców na całą okolicę. 11 sierpnia 1951 r. arcybiskup Kolonii zezwolił na założenie w nim domu zakonnego (domus non formata)

W 1957 roku w Essen, dzięki życzliwości niemieckiej parafii św. Piotra oraz Kurii Biskupiej, która udzieliła nieoprocentowego kredytu, pracującym na tym terenie Chrystusowcom udaje się kupić dom przy Blüscherstr., który spełnia wszystkie niezbędne potrzeby zarówno bytowe, formacyjne, jak i duszpasterskie. Dom ten stał się siedzibą prowincji Towarzystwa Chrystusowego. Był kilkupiętrowy z ogrodem, kaplicą, kilkoma salami, biblioteką oraz wieloma pomieszczeniami mieszkalnymi. Sale z czasem zaczęto udostępniać na spotkania i uroczystości organizacjom polonijnym. Księża wydzielili część gmachu i utworzyli w nim placówkę opiekuńczą dla prawie 30 samotnych mężczyzn, nad którymi roztoczyli duchową oraz materialną opiekę. Niejeden pensjonariusz uchronił się w ten sposób przed nędzą oraz kompletnym zdemoralizowaniem.

Dom był również siedzibą Szkółki Polskiej. Posiadała ona 2 oddziały dla starszych i młodszych. Zatrudniała własną nauczycielkę języka polskiego. W roku szkolnym 73/74 uczęszczało do niej 25 dzieci. Oprócz języka uczono tutaj historii, geografii i kultury Polski. Działał również Caritas prowadzony wiele lat przez panią Krystynę Tendorf. Z pomocy Caritasu korzystali Polacy, którzy niejednokrotnie nie mogli się znaleźć w niemieckim środowisku. Pani Tendorf pomagała im załatwiać sprawy bytowe w niemieckich urzędach. W domu odbywały się również systematyczne rekolekcje i dni skupienia dla księży. Szczególnie ważna była uroczystość św. Józefa, który jest patronem prowincji oraz Chrystusa Króla. Szczególny akcent jednoczący wszystkich księży, jako rodzinę, ma wspólnie przeżywana przez współbraci wieczerza wigilijna.

Pierwszym przełożonym domu został ks. Józef Okos. Sprawował tę funkcję do 1963 roku, kiedy zastąpił go ks. Władysław Przybylski, który przez kolejnych 20 lat sprawował na tym terenie różne funkcje. Od 1965 piastował urząd przełożonego regii na Niemcy, później zostaje wiceprowincjałem, a następnie prowincjałem. Funkcję tę sprawuje do 1983 roku. Przez 1 rok prowincjałem jest ks. Reinhold Kucza, który umiera przedwcześnie w 1984 r. Obowiązki po nim przejmuje, ks. Grzegorz Okroy, a wiceprowincjałem zostaje ponownie ks. Przybylski. Po upływie kadencji w 1990 r. kolejnym prowincjałem zostaje ks. Ryszard Głowacki, którego zastąpił, przybyły z Holandii ks. Stefan Ochalski.

Do prowincji przyłączeni zostali również księża pracujący we Włoszech i Holandii. W latach 50 i 60 w prowincji pracowało 10 kapłanów oraz brat zakonny Michał Wycisk, zajmujący się działalnością gospodarczą Domu Zakonnego w Essen.

2 lutego 1978 r. ks. Czesław Kamiński – przełożony generalny Towarzystwa Chrystusowego, erygował prowincję pod wezwaniem św. Józefa na teren RFN, Holandii i Włoch. Siedzibą prowincji został dom Zgromadzenia w Essen przy Blücherstr. 20. Akt ten przypieczętował to, co faktycznie już istniało. Odtąd mówi się o dwóch okresach w funkcjonowaniu prowincji niemieckiej. Okres przed jej oficjalnym erygowaniem nazywany jest prehistorycznym.

Przebywający tutaj księża, otrzymali parafie personalne z określonym terytorium i działali na prawach proboszczów. Essen było duszpastersko obsługiwane wraz z Kolonią przez księży Chrystusowców: Władysława Przybylskiego, Józefa Okosa, Jana Kubicę oraz Władysława Hoffmana, który przyjechał do Niemiec w 1972 r. W esseńskie duszpasterstwo angażowani byli również w miarę potrzeb inni księża, którzy mieszkali w domu prowincjalnym.

Współpraca i wzajemna pomoc polskich Chrystusowców i niemieckiego lokalnego kościoła w Essen układała się w latach 1950-70 pozytywnie. Ordynariusz diecezji Essen, kard. Franz Hengsbach wykazywał duże zainteresowanie duszpasterstwem polskim. Sam przed wojną pracował jako duszpasterz wśród Polaków. Znał więc dobrze język polski i okazywał wiele serdeczności zarówno księżom, jak i Polakom zamieszkałym w jego diecezji. Z troską pytał o lokale oddane do ich dyspozycji.

Duszpasterze pracowali bardzo aktywnie. Do tradycji weszła piesza pielgrzymka Polaków z Essen do sanktuarium w Neviges, która jest kontynuowana do dnia dzisiejszego. Podczas Katolikentagu w Essen polska grupa przedstawiała działalność duszpasterstwa polonijnego oraz organizacji kościelnych. Polacy wraz ze swoimi duszpasterzami każdego roku uczestniczą w centralnej procesji w święto Bożego Ciała. Grupa polska odznacza się zawsze sztandarem i obrazem z wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej oraz tradycyjnymi strojami ludowymi. Uczestniczą również w Dniach Braterskiej Przyjaźni, spotykając się z innymi misjami narodowymi.

Praca przypomina działalność wśród rozproszonej diaspory. Nie ma oficjalnych granic duszpasterskich, nie ma również własnych kościołów. Jedynym wyjątkiem jest kaplica w domu przy Blücherstrasse, w której regularnie odbywają się polskojęzyczne nabożeństwa. W tym czasie nabożeństwa odbywają się również w kaplicy przy kościele św. Klemensa. W 1976 roku przybywa do Niemiec chrystusowiec ks. Reinhold Kucza, który na prośbę kard. Hengsbacha zostaje proboszczem niemieckiej parafii św. Piotra w Essen, na której terenie znajduje się dom zakonny. Powoli przy tym kościele zaczyna rozwijać się systematyczne polskojęzyczne duszpasterstwo. Lata 70 to wzrost liczby przyjeżdżających do Niemiec z Polski azylantów i przesiedleńców. Część przesiedleńców, pomimo posiadanej narodowości niemieckiej również uczestniczy w polskojęzycznych nabożeństwach. W tym języku bowiem odmawiali niejednokrotnie pierwsze modlitwy. W kaplicy domowej zaczęło się robić ciasno. Zaczęto więc odprawiać, za zgodą ordynariusza z Essen oraz proboszcza Msze św. w kościele św. Piotra.

Ze względu na szkody górnicze Chrystusowcy muszą opuścić dom przy Blücherstrasse w 1985 roku i przenieść się do domu przy Johaniskirchstrasse w dzielnicy Essen – Altenessen. W tym samym roku przyjeżdżają do pomocy 4 siostry ze zgromadzenia Sióstr Misjonarek Chrystusa Króla. Pomagają w parafiach oraz w domu prowincjalnym. Dom w Altenessen jest schronieniem dla prowincji aż do 2004 roku, kiedy następuje kolejna przeprowadzka, tym razem w ciche i spokojne miejsce w Bochum – Watenscheid.

W 1985 roku proboszczem w Essen zostaje ks. Edmund Druz. Funkcję tę sprawować będzie do 1989 r. Regularne, niedzielne Msze św. odbywają się wówczas w:

  • Kościele św. Klemensa, Essen – Altendorf, Hirtsieferstr. 13
  • Kościele św. Piotra, Essen Mitte, Süderichstr. 1
  • Kościele św. Trójcy, Essen – Eiberg, Albert Schweitzer Str. 2 (od listopada 1988 r.)
  • Kościele Matki Bożej Różańcowej, Mülheim – Styrum


Do 1988 r. Misja korzystała z pomieszczeń Domu Prowincjalnego. Po długich staraniach, 26 września 1988 roku, decyzją bp. Angerhausena przekazany został do dyspozycji Misji ośrodek w Mülheim przy Scheffelstr. 2. W ośrodku wyremontowanym staraniem parafian znajduje się kaplica, salki katechetyczne, sala spotkań towarzyskich oraz biuro parafialne. Wcześniej pomieszczenia zajmowała misja włoska. Od tej pory ośrodek jest siedzibą rozproszonej po Essen i Mülheim polskiej Misji. Księża jednak nadal mieszkają w siedzibie Domu Prowincjalnego, dojeżdżając na wszystkie spotkania i dyżury w biurze.

Z ważniejszych wydarzeń i odwiedzin tego okresu:

W 1978 roku, na kilka tygodni przed wyborem na Papieża, Kard. Karol Wojtyła wspólnie z Prymasem Wyszyńskim odprawiają Mszę św. w Sanktuarium w Neviges, niedaleko Essen. W Mszy uczestniczą liczni wierni z polskiej misji w Essen ze swymi duszpasterzami, a ks. Władysław Hoffmann sprawuje godność ceremoniarza. Była to długo oczekiwana i historyczna wizyta. Ostatnia zagraniczna podróż kard. Wojtyły przed ogłoszeniem pamiętnego „wyroku” konklawe.

1 stycznia 1983 r. odwiedził parafię św. Piotra w Essen kard. Franciszek Macharski. Powitali go miejscowi duszpasterze księża: Stanisław Walas, Władysław Przybylski oraz proboszcz ks. Reinhold Kucza.. Kardynał odprawił Mszę, a w głoszonej homilii nawoływał wiernych do powierzenia się opiece Matki Bożej Królowej Polski. W grudniu 1986 r. odbyła się wizytacja Przełożonego Generalnego Towarzystwa Chrystusowego ks. Edwarda Szymanka. Podczas spotkania z wiernymi w Mülheim i w Essen mówił o prawach i obowiązkach emigrantów oraz zadaniach przesiedleńców. Uczestniczył również w tradycyjnym spotkaniu ze św. Mikołajem oraz przewodniczył pasterce, która odbyła się o północy 24 grudnia 1986 r. w kościele św. Piotra.

22 lutego1987roku parafię św. Piotra w Essen odwiedził abp Szczepan Wesoły z Rzymu i udzielił Sakramentu Bierzmowania 23 młodzieńcom z Essen oraz 21 z Bochum. 2 maja 1987 roku na spotkanie wiernych katolików z diecezji Essen na stadionie w Gelsenkirchen udała się liczna grupa z PMK w Essen. Polaków reprezentowała pani Gertruda Kopatz wręczając Janowi Pawłowi II kosz kwiatów. Parafianie złożyli również ofiarę w wysokości 1000 marek, za co otrzymali pisemne podziękowanie. Nie było to jedyne spotkanie z papieżem. Księża regularnie organizują pielgrzymki do Rzymu. W 1987 roku liczna grupa parafian wraz z ks. Druzem uczestniczyła w prywatnej audiencji.

W 1988 r. decyzją biskupa Angerhausena patronem PMK w Essen został Chrystus Król. Uroczystość odpustowa przypada w ostatnią niedzielę roku liturgicznego. 20 listopada 1988 r. w pierwszych uroczystościach patronalnych wzięli udział m.in. kard. Hengsbach, Generał ks. Edward Szymanek oraz prowincjał ks. Grzegorz Okroy.

6 września 1989 roku podczas wizyty w Essen Lech Wałęsa, uczestniczył w Mszy Św. w katedrze w Essen pozdrawiając licznie zebraną Polonię.

Bardzo dużym przeżyciem dla wszystkich polskojęzycznych wiernych w Essen były uroczystości związane Nawiedzeniem Matki Bożej w kopii Obrazu Jasnogórskiego w roku 1980 oraz 1995 r. Modlitwy przed obrazem odbyły się we wszystkich kościołach i kaplicach w Essen i Mülheim, gdzie odprawiane są polskie nabożeństwa. Zaproszono również miejscowych księży niemieckiego duszpasterstwa wraz z wiernymi. W 1995 r. nawiedzenie poprzedziły rekolekcje przygotowujące wygłoszone przez ks. Tomasza Koszyka.

W latach 1989-1994 funkcje proboszcza pełni ks. Ryszard Piela. Kontynuuje pracę duszpasterską rozpoczętą przez swoich poprzedników odprawiając ma nabożeństwa w w/w kościołach. Jego następcą zostaje ks. Zbigniew Michaluk, który pozostaje proboszczem do 2001 roku.

PMK w Essen ciągle jest „na obcym”. Nieustannie trwają rozmowy na temat przekazania jej na stałe kościoła w Essen, w celu zorganizowania tam stałego duszpasterstwa polskojęzycznego. Sytuacja, w której duszpasterstwo jest terytorialnie rozproszone nie sprzyja efektywnej pracy. W 1996 roku marzenia zostały zrealizowane, a modlitwy wysłuchane. Esseńska misja otrzymała do dyspozycji kościół St. Marien wraz z całym zapleczem. Historyczną, pierwszą Mszę świętą po polsku odprawił 27 maja Rektor PMK w Niemczech ks. Franciszek Mrowiec. Towarzyszyli mu liczni księża reprezentujący zarówno polskie, jak i niemieckie duszpasterstwo. Nie udałoby się to bez dużego zaangażowania Rektoratu PMK, prowincjała Towarzystwa Chrystusowego, starań i modlitw wiernych oraz dużej serdeczności ks. biskupa Huberta Luthe – ordynariusza diecezji Essen. Lokalna prasa bardzo pozytywnie odniosła się do tego faktu, podzielając radość Polaków. Począwszy od I niedzieli czerwca rozpoczęto w St. Marien stałą pracę duszpasterską odprawiając 4 msze niedzielne (w tym w sobotę) oraz organizując życie parafialne (salki, biblioteka, biura, plebania).

Z ważniejszych wydarzeń po 1990 roku

Od początku 1992 roku w każdą środę w ośrodku w Mülheim odprawiana jest Nowenna do Matki Bożej Nieustającej Pomocy W 1996 r. zawieszono w kościele obraz Matki Bożej Częstochowskiej, ufundowany przez parafiankę p. Marię Pankowską, a poświęcony przez ks. prowincjała Ryszarda Głowackiego 6 października 2002 r. z inicjatywy pana Józefa Pantera i jego rodziny sprowadzony został do naszego kościoła obraz św. Faustyny Kowalskiej. Obraz namalowany został przez Siostrę Rafaelę Jedynak ze zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia w Sanktuarium Urodzin i Chrztu św. Siostry Faustyny w Świnicach Warckich. Obraz znajduje się na głównym ołtarzu 6 lipca 2003 r. powitano ks. bp Feliksa Genna nowego ordynariusza diecezji Essen. Na Mszy św. Pontyfikalnej zgromadziło się około 8 tys. wiernych. Ceremonii wprowadzenia dokonał Nuncjusz Apostolski w Niemczech Abp. dr Giovanni Lajolo. Naszą misję reprezentował poczet sztandarowy oraz ks. proboszcz. W prezencie od PMK Essen przekazano linoryt Barbary Ur-Piwarskiej zatytułowany "Błogosławieństwo". Przedstawia on Jana Pawła II błogosławiącego miasto Essen. Na linorycie jako symbole miasta znalazły się katedra, ratusz i komin fabryczny. Postać górnika z lampką górniczą w kształcie monstrancji ma symbolizować pomost pomiędzy Zagłębiem Ruhry a Polską. Obecnie funkcję proboszcza od 2001 roku sprawuje ks. Andrzej Sołopa, który w latach 1993-1997 był już w Essen wikarym. Miał wiec wcześniej okazję poznać parafię. Jako wikary, 2 czerwca 1996, odprawił pierwszą regularną mszę w języku polskim w obecnie zajmowanej świątyni.

Na przestrzeni lat zmieniała się nieco specyfika duszpasterstwa i współpraca ze świeckimi organizacjami polonijnymi. W latach 1950-70 bardzo bliska była współpraca misji w Essen z takimi organizacjami jak: Związek Polskich Uchodźców, Związek Polaków w Niemczech (powszechnie zwany „Rodłem”) oraz Stowarzyszeniem Katolików Polskich w Niemczech „Polonia Semper Fidelis”. Każda z tych organizacji miała odmienną specyfikę i nastawienie do rządów w Warszawie. O ile stosunki „Rodła” były dość poprawne, to już ZPU otwarcie krytykowało działania rządu komunistycznego i współpracowało z Rządem Emigracyjnym w Londynie. W Essen, dzięki postawie ówczesnych duszpasterzy, wszyscy znaleźli zrozumienie i opiekę duchową. Związek Polaków w Niemczech - oddział w Essen, bardzo często organizował w salkach przy Blücherstrasse swoje spotkania, zarówno te o charakterze patriotyczno – religijnym, jak i towarzyskim (zabawy, urodziny). Wszyscy taką samą troską otaczali mogiły polskie znajdujące się na okolicznych cmentarzach. Zespoły i chóry działające przy organizacjach niejednokrotnie występowały podczas uroczystości religijnych.

Stan ten zmieniać się zaczął od drugiej połowy lat 80, kiedy to organizacje polonijne powoli zaczęły tracić członków. Od 1988 roku ówczesny proboszcz ks. Druz inicjuje powstanie przy misji m.in. koła różańcowego, zespołu i chóru, a także organizuje spotkania towarzyskie dla parafian oraz pielgrzymki do Rzymu i sanktuariów maryjnych.

Obecne życie parafii jest bardzo aktywne, a liczba uczestników niedzielnych mszy św. wzrasta. Szacuje się, że katolicka wspólnota polskojęzyczna w Essen liczy 14.109 osób (dane z dnia 30.09.2004 – Stadt Essen, Amt für Statistik, Stadtforschung und Wahlen). Do tego należy doliczyć polskojęzycznych katolików mieszkających w Mülheim i Lüdenscheid, gdzie znajdują się placówki filialne naszej parafii. W nabożeństwach uczestniczą również Polacy pracujący sezonowo w Niemczech oraz goście z Polski. Na niedzielnych Mszach św. gromadzi się co tydzień ponad 1300 wiernych. W parafii prowadzona jest katechizacja, w której uczestniczy około 80 dzieci, kursy przygotowujące do sakramentów małżeństwa czy bierzmowania. Oprócz tego rozwija się działalność grup parafialnych. Działa chór i zespół muzyczny, schola, grupa samopomocy osobom uzależnionym od alkoholu i narkotyków, koło różańcowe, które skupia ponad 100 osób. Na regularnych spotkaniach gromadzą się ministranci i lektorzy, grupa oazowa oraz Ruch Odnowy w Duchu Świętym. Kilka razy w miesiącu odwiedzani są chorzy. Przy parafii funkcjonuje biblioteka, która jest czynna dwa razy w tygodniu. Raz w miesiącu po niedzielnych Mszach parafianie zapraszani są do salki na spotkanie towarzyskie. Od 2004 roku organizowany jest festyn parafialny. W drugim festynie (czerwiec 2005) uczestniczyło około 1000 parafian. Do organizacji festynu przyłączyła się spora grupa sponsorów. Wierni wykazują duże zainteresowanie pielgrzymkami, które organizowane są kilka razy w roku. Każdorazowo zbiera się przynajmniej 30-40 chętnych. Pielgrzymowano już m.in. do: Lourdes, Rzymu, Fatimy, Baneux, Ziemi Świętej, Asyżu, La Salette, Denver (z okazji Światowego Dnia Młodzieży), Lednicy, Medjugorie oraz na nocne czuwania polonijne do Częstochowy. Organizowane są akcje charytatywne i zbiórki ofiar, m.in. dla domów dziecka, dla Polaków mieszkających na Wschodzie, czy dla ofiar kataklizmów. Parafia włącza się również w charytatywne akcje organizowane przez diecezję. Od 1994 roku w Essen działa aktywnie świeckie stowarzyszenie Gmina Polska „Piast”, które jest członkiem Kongresu Polonii Niemieckiej. Stowarzyszenie liczy około 60 członków. Na ważniejsze uroczystości zapraszany jest duszpasterz polonijny.

Po każdej mszy św. rozdawane są „Aktualności parafialne”, zaś w latach 97-98 wydawany był 14 stronicowy miesięcznik PMK Essen „DOM”. Wszystkie najważniejsze wydarzenia oraz informacje o duszpasterstwie znajdują się na stale aktualizowanej stronie internetowej. Można na niej obejrzeć m.in. w plikach wideo specjalne pozdrowienia Ojca Św. Benedykta XVI dla dzieci pierwszokomunijnych z PMK Essen oraz spotkanie dzieci z arcybiskupem Dziwiszem.

Niezwykle ważną dla egzystencji parafii była próba likwidacji stanowiska wikarego. Niestety oszczędności i drastyczne redukcje z nimi związane nie ominęły i esseńskej Misji. Od 2003 roku wikary PMK Essen, ks. Sławomir Klim, dzielić musiał obowiązki (etat) z pracą w parafii niemieckiej. Na początku 2005 roku decyzją biskupa Genna z diecezji Essen, etat wikarego miał zostać zlikwidowany. Spotkało się to z bardzo energiczną i emocjonalną reakcją parafian. Odebranie wikarego równoznaczne byłoby z ograniczeniem możliwości uczestnictwa w polskojęzycznych nabożeństwach oraz w typowych posługach duszpasterskich. Ucierpiałaby też działalność grup parafialnych, które bez nadzoru księdza nie mogą prawidłowo funkcjonować. Dla wiernych niezrozumiałe było, iż dzieje się to wszystko w okresie systematycznego wzrostu uczestników nabożeństw, a także w roku, ogłoszonym przez papieża, jako Rokiem Eucharystii. Natychmiast po ogłoszeniu decyzji biskupa powstał tzw. Komitet Obrony Parafii. Uważano bowiem, że próba odebrania wikarego jest początkiem całkowitej likwidacji misji. Komitet przygotował listę, zbierał podpisy i za pomocą rzeczowych argumentów starał się wpłynąć na zmianę decyzji biskupa. Sprawa znalazła swój szczęśliwy finał 20 maja 2005, kiedy to z ambony, proboszcz – ks. Andrzej Sołopa, odczytał dekret biskupa, który gwarantuje dalszą pracę wikarego w parafii, w dodatku na całym etacie. Słowa te przyjęto wielkimi brawami. Bezpośrednią przyczyną zmiany decyzji biskupa były wzajemne ustępstwa i rozmowy ks. Generała i prowincjała Towarzystwa Chrystusowego oraz Rektoratu, to wszyscy podkreślają, że bez tak budującej postawy wiernych rozmowy byłyby utrudnione.

Piotr Plonka, przewodniczący Komitetu Obrony Parafii, w niepublikowanym wywiadzie dla „Samego Życia” zapytany co teraz się stanie z Komitetem powiedział: „Zawieszamy działalność. Pozostaniemy jednak czujni. Nie wierzę, że jest to koniec problemów, chociaż bardzo bym sobie tego życzył. Przekonaliśmy się wszyscy, że potrafimy bronić tutaj naszych interesów. Potrafimy sprawnie i konstruktywnie działać. Wiem, że podobne problemy dotknęły i inne polskie placówki misyjne. Nie wspomnę już o innych misjach, chorwackiej, włoskiej czy hiszpańskiej, gdzie cięcia są jeszcze bardziej drastyczne. Życzę wszystkim, aby ich działania przyniosły efekty. Przecież głównym celem duszpasterskim jest utrzymanie wiary i jej jakości, a nie jej język.” Jego słowa były prorocze. Nie był to koniec problemów. Dokładnie w miesiąc po ogłoszeniu radosnej decyzji ks. biskupa Genna, z tej samej ambony, ks. Proboszcz ogłosił kolejną nowinę podpisaną przez tego samego biskupa:

„W związku z trwającą reorganizacją struktur parafialnych w diecezji Essen, prawdopodobnie Polska Misja Katolicka zostanie przeniesiona do innego kościoła. Pod uwagę jest brany kościół Św. Klemensa w Essen – Altendorf oraz Św. Antoniego w Essen – Fronhausen. Do 9 września należy przedyskutować powyższą propozycję i wnioski przedstawić ks. biskupowi.” Nie wiadomo czy będzie to poprawa warunków, czy też pogorszenie i powrót do sytuacji, kiedy niemiecki proboszcz zarządzający parafią, znowu zabroni budowy Grobu Pańskiego, wystawienia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, czy też wizerunku Jezusa Miłosiernego tłumacząc, że nie pasuje to do nowoczesnego wystroju kościoła. Takie przypadki miały miejsce w poprzednich miejscach, w których odbywały się regularne polskojęzyczne Msze św. Taka przeprowadzka może też spowodować bunt części parafian i w efekcie powolne odwrócenie się od kościoła.

Po odczytaniu "wyroku" ks. proboszcz poprosił wiernych o modlitwę. Część osób dłużej niż zwykle pozostała w kościele, część przeszła i uklękła pod obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej.

Alfabetyczny wykaz księży i braci związanych z duszpasterstwem polskojęzycznym w Essen.

  • Boryczka Arkadiusz (1926-1992, święcenia 1956), 1957-1961 Francja, od stycznia 1961 do maja 1965 praca duszpasterska w Essen, od maja 1965 roku w Kanadzie, Anglii i USA;
  • Druz Edmund ur. 1957, świecenia 1983, w Niemczech od 1984, mianowany dekretem ks. biskupa Juliusza Angerhausena proboszczem od 4 maja 1986 do końca listopada 1989 w PMK Essen, pozostałe placówki: Düsseldorf, Wuppertal, Leverkusen, Aachen (proboszcz 1993 - 2003), Kolonia(proboszcz od 2003);
  • Głowacki Ryszard ur. 1956 w Stargardzie Szczecińskim, święcenia 1982, w Niemczech od 1984, 1982 – 1983 Goleniów wikary, 1983-1984 Szczecin wikary, 1985 – 1990 Proboszcz w PMK w Kolonii, 1990 – 2002 prowincjał Prowincji Niemieckiej, od 2003 proboszcz PMK Braunschweig, w trakcie pełnienia obowiązków prowincjała w domu prowincjalnym w Essen, wspiera również duszpasterstwo PMK Essen;
  • Hebda Antoni ur. 1953, świecenia 1980, w Niemczech od 1983, Essen, Bochum, Braunschweig (proboszcz 1987-1993), Leverkusen, od 2003 w Polsce;
  • Hoffmann Władysław, ur. 1928, święcenia 1956, w Niemczech od 1972, proboszcz w Essen, Kolonii oraz w Duselsdorfie, długoletni ekonom prowincji niemieckiej. Mieszka w Bochum w domu prowincjalnym wpierając w potrzebie młodszych kapłanów;
  • Klein Alojzy ur. 1931, święcenia 1961, w Niemczech od 1987 (przybył z Brazylii), kapelan szpitala w Essen do 1991, później Ittersdorf (parafia niemiecka i praca polonijna), obecnie kapelan w domu seniora w Cochem oraz pomoc przy PMK w Koblencji
  • Klim Sławomir, wikary w PMK Essen od 2003 (2003-2005 równocześnie praca w niemieckiej parafii, od 2005 tylko PMK Essen) ur. 1967, święcenia 1993, w Niemczech od 1997, 1993 – 1995 polska parafa, 1995 – 1997 duszpasterz Polaków i kapelan cmentarza w Hiszpanii, Bochum 1997 – 2003;
  • Kosobucki Józef ur. 1933, święcenia 1960, w Niemczech od 1983 r., Essen, Duisburg, Wuppertal (1987 – 1992), Bonn, proboszcz w Polsce w parafii Bielice;
  • Krzyżanek Leszek, w Niemczech od 1991 r., Essen (kapelan szpitala), Wuppertal, Kolonia, powrót do Polski;
  • Kubica Jan, po opuszczeniu obozu koncentracyjnego w Dachau pracuje wśród Polonii nadreńsko – westfalskiej (Essen, Düsseldorf, Dortmund, Duisburg) 9 września 1969 r. inkardynowany do diecezji umiera 26 października 1969;
  • Kucza Reinhold, proboszcz w niemieckiej parafii św. Piotra w Essen, na specjalne zyczenia kard. Hengsbacha. Również prowincjał. Zmarł przed upływem kadencji w roku 1984;
  • Kumor Edward (1922-2004) brat zakonny, 1948-1969 praca jako kucharz lub ogrodnik w Ziębicach, Poznaniu, Świdnicy, 1969-1976 w Brazylii, 1976-1986 praca w domu prowincjonalnym w Essen, od 1986-1996 we Włoszech, od 1996 w domu głównym w Poznaniu. Niemal do śmierci praca w Księdze Dobrodziejów. We wszystkich placówkach wspierał kapłanów pracując gospodarczo w kuchni lub w ogrodzie; ˇ Kusek Janusz, 1989 – 1991 wikary w Essen, ur 1959, święcenia 1988, w Niemczech od 1989, od grudnia 1991- 2002 w PMK Mönchengladbach, od 2002 proboszcz w Düsseldorfie; wiceprowincjał prowincji niemieckiej
  • Michaluk Zbigniew, 1994 – 2001 proboszcz w Essen, ur. 1959, święcenia 1987, w Niemczech od 1991, 1987 Pyrzyce wikary, 1991 – 1994 Leverkusen wikary;
  • Ochalski Stefan, ur. 1957, święcenia 1983, w Niemczech od 1985, Essen (kapelan szpitala), następnie Holandia, od 2002 prowincjał prowincji niemieckiej
  • Okos Józef (1911-1999), święcenia przyjął w 1939 r. z rąk kard. Hlonda. Podczas wojny praca duszpasterska w Poznaniu oraz Naramowicach. Usunięty z Poznania z powodu nacisku władz niemieckich skierowany na Śląsk do Nowej Wsi k. Gliwic. Stamtąd w 1942 roku do wojska niemieckiego jako sanitariusz (posiadał niemieckie pochodzenie). Zaraz po wojnie praca w obozach dla Polaków oraz wśród Polonii. Obejmuje opieką duszpasterską rozproszony przez wojnę Związek Polaków w Niemczech pomagając w odbudowaniu struktur i znalezieniu się na nowo w Niemczech. Nieustanny organizator życia religijnego i kulturalnego, organizuje wakacje dla dzieci. W 1947 roku współorganizował pierwszą po wojnie pielgrzymkę Polaków do Neviges, podczas której dokonuje aktu poświęcenia Polonii westfalskiej Matce Bożej. W 1952 r. zostaje przełożonym domu zakonnego w Essen. Pełnił doradcze funkcje w Radzie prowincji niemieckiej. Pracował niestrudzenie w Essen i okolicy aż do ostatnich dni życia.
  • Okroy Grzegorz, ur. 1933, święcenia 1960, w Niemczech od 1985, Essen, Bochum, Duisburg, 1984-1990 prowincjał na Niemcy, w 1966 zakłada duszpasterstwo akademickie przy parafii NSPJ w Szczecinie, w latach 1973-1985 wykładowca misjologii na ATK, obecnie w Domu Zakonnym w Puszczykowie;
  • Orłowski Klemens br. (zm. 1973 r.) pracował w domu zakonnym w Essen;
  • Pawlęga Jerzy od 1977 r. w Niemczech, Dusiburg, Düsseldorf, Bochum, Wuppertal, Essen (niemiecka parafia św. Piotra). Do 15 lutego 1993 chrystusowiec, następnie inkardynowany do diecezji Essen na parafię niemiecką Herz Jesu w Bochum, gdzie służył do śmierci 1995;
  • Piela Ryszard od grudnia 1989 do września 1994 proboszcz w Essen (ur. 1958, święcenia 1985, praca: Stargard Szczeciński, Chociwel, Szczecin, Braunschweig – wikary od 1987-1989, Braunschweig – proboszcz 1994 - 2003, od 2003 proboszcz w PMK Wuppertal);
  • Pitek Sławomir, wikary w Essen w latach 80, później wrócił do Polski;
  • Przybylski Władysław (1913-1998) święcenia przyjął w 1940 roku. Do grudnia 1943 r. praca duszpasterska w diecezji tarnowskiej, następnie dobrowolnie wyjeżdża do III Rzeczy jako robotnik, praca w fabryce porcelany w Selb, w latach 1945-1946 służy Polakom w obozach w Furth, Pegnitz, Ausbach. Powrót do kraju, studia historyczne na Uniwersytecie Poznańskim (1947-1951), dyrektor Niższego Seminarium Duchownego. W 1963 roku wyjazd do Francji, a następnie do Niemiec do Essen. Przyczynia się do erygowania prowincji niemieckiej. Przełożony w Domu Zakonnym w Essen oraz przełożony nieerygowanej jeszcze formalnie prowincji niemieckiej (1965-1983), a od 1978 roku, po jej erygowaniu kanonicznym, jej pierwszy prowincjał. Powraca do kraju jako emeryt w 1986 roku. Początkowo przebywa wśród braci zakonnych we Władysławowie, a następnie w Puszczykowie, gdzie kończy ziemski żywot;
  • Puszcz Teodor (ur. 1962 w Bystrzycy Kłodzkiej, święcenia 1991, w Niemczech od 1992, 1992 – 1997 praca w PMK Düsseldorf, Essen (kapelan szpitala)oraz PMK Wuppertal, 1997 – 2004 studia doktoranckie (liturgika) na uniwersytecie w Trier, równocześnie praca w parafiach w Bitburgu, Daleiden oraz kapelan Sióstr Karmelitanek w Taben – Rodt, od stycznia 2004 wikary w PMK Brauschweig;
  • Sadecki Ryszard, 1997 – 2003 wikary w Essen, w Niemczech od 1997 r. (ur. 1969 r. w Gryfowie Ślaskim, święcenia 1995, 1995 - 1997 katecheta oraz kapelan szpitala w Ziębicach, 1997 – pomocnik duszpasterza w Berlinie – Rudow, od 2003 wikary w Bochum);
  • Sołopa Andrzej od września 1993 do października 1997 wikary w Essen, a od 2001 proboszcz (ur. 1964 w Zamościu, święcenia 1989, 1989-1990 Sarbia, 1990-1993 Poznań, 1997 - 2001 wikary w Bonn i Leverkusen);
  • Supieta Zygmunt (1925-2004), święcenia przyjął w 1956 roku (wikary w Chociwlu 1956-1957, Brazylii 1957-1968, ze względu na stan zdrowia skierowany do pracy duszpasterskiej w Niemczech. Przez pierwsze trzy lata pobytu w Niemczech pracował w Essen, a następnie w Duisburgu. W 1980 roku skierowany do nowo utworzonej placówki w Braunschweigu. Tam dał się poznać jako doskonały organizator i opiekun potrzebujących. Z posługą kapłańską dojeżdżał do Hanoweru i do Kassel. W 1987 r. wrócił do Nadrenii – Westfalii pomagając w duszpasterstwie w Essen, Duisburgu i Garbsen. Był także kapelanem szpitalnym. W 2001 roku wrócił do Polski i zamieszkał w domu zakonnym w Ziębicach;
  • Szczykowski Jan od grudnia 1991 r do czerwca 1992 r. – wikary w Essen, (1988 święcenia, po święceniach pobyt w Iraku, od czerwca 1992 r. Węgry); ˇ
  • Śliwa Walenty (1916-2002), urodzony w Berlinie, święcenia przyjął w 1946 r., do 1949 w Stargardzie Szczecińskim, 1949-1957 nauczyciel w Niższym seminarium Duchownym w Ziębicach, w Niemczech od 1959 r., praca w Essen, Düsseldorfie, Wuppertal, długoletni duszpasterz w Düsseldorfie – Mettmann od 1968 do końca życia. Brał czynny udział w pracach organizacji polonijnych;
  • Talaśka Marian, w Niemczech od 1975 r. w niemieckiej parafii w Duisburgu, inkardynowany do diecezji Essen dekretem Stolicy Apostolskiej z 16 grudnia 1977 r., proboszcz w parafii św. Jana Chrzciciela w Loxtedt w diecezji Hildesheim;
  • Talik Tadeusz, ur. 1953, święcenia 1979, w Niemczech od 1992, Essen (kapelan szpitala), Berlin, proboszcz w PMK Bonod 1997, autor książek: „Droga człowieka do Boga”, „Czy warto się starać”;
  • Walas Stanisław od 1982 r. w Niemczech, Essen, Wuppertal proboszcz 1985-1987, Bonn proboszcz 1987-1993, Braunschweig proboszcz 1993 - 1994;
  • Wołodźko Mariusz, od września 1992 do września 1993 wikary w Essen (ur. 1964 w Szczecinie, 1991 święcenia, Chociwel, 1993-1997 wikary w Düsseldorfie, od 1998 r. w diecezji Mainz, pracuje w parafii św. Michaela w Rüsselsheim);
  • Wycisk Michał (brat, 1907-1987), pracował jako kucharz w domu prowincjalnym w Essen w latach 1957-1986. W 1986 r. wrócił do Polski. Przebywał w Puszczykowie aż do śmierci;
  • Zelewski Józef, w Niemczech od 1963 (przybył z Francji). Praca w Essen, Duisburgu, Oberhausen. Od 1973 r. w diecezji Mainz, inkardynowany 12.06.1981 r.;
  • Zglinnicki Wiesław, w Niemczech od 1982 r. Essen, Duisburg, inkardynowany do diecezji Münster;

Siostry zakonne
  • Czudak Damiana ur. 1967, 1994-2000 w Dom Prowincjalnym, 2000-2002 w PMK Essen;
  • Kasperek Kinga ur.1974, pracowała w Poznaniu – Morasko i na Białorusi, od 2002 w PMK Essen;
  • Mieczkowska Joanna (ur. 1952 na Podlasiu, 1981 śluby wieczyste, praca na parafiach w Pyrzycach, Szczecinie. Od 1985 r. w Niemczech w Bochum, 1996 do 1999 r. w Essen. Jej praca w PMK obejmuje katechizację, pracę w biurze, zakrystii, troskę o wystrój koscioła, opiekę nad chorymi. Od 1999 w Domu Prowincjalnym, od 2002 ponownie w Bochum;
  • Świeczko Bronisława do 1 września 1996 r. ur. 1954 w Lubczu (woj. wielkopolskie, śluby zakonne złożyła w 1981 roku w Poznaniu. Pracowała w Szczecinie i PMK Essen/Mülheim od 1985 do 1996. 1996-1999 Dom Prowincjalnym. Od września 1999 w PMK Duisburg/Oberhausen;
  • Ważna Bernadetta, od 1999 do 2000 r. w PMK Essen, od 2000 do 2001 w Dom Prowincjalnym.
Bibliografia:
  • Śliwański Jan, Weiss Anzelm, „Z dziejów duszpasterstwa Polaków w Niemczech Zachodnich”, Studia Polonijne, Tom I, Lublin 1976;
  • „Leksykon Polactwa w Niemczech”, Wrocław 1973 (wydanie fototypiczne”;
  • Nadolny Anastazy, „Organizacja duszpasterstwa polskiego na terenie Niemiec Zachodnich (1945-1975), Studia Polonijne, Tom II, Lublin 1978;
  • „Na progu trzeciego tysiąclecia. Towarzystwo Chrystusowe dla Polonii Zagranicznej”, red. Michał Kamiński TChr, Poznanń 2000;
  • Kubiak Stanisław, „Wspomnienia. Pół wieku pracy społecznej wśród Polonii Westfalskiej”, Essen 1980;
  • „Księga Jubileuszowa Duszpasterstwa Polskiego w Niemczech”, Würzburg 1995;
  • „Rozbudzić wiarę ojców”, red. Wojciech Necl TChr, Poznań – Essen 1995;
  • „60 lat pracy Chrystusowców na Pomorzu Zachodnim”, red. Marek Grygiel TChr, Poznań 2005;
  • „Śladami polskiego migranta w Niemczech”, red. W. Necel TChr, S. Ochalski TChr, B. Gembala, Pelplin 2005;
  • Biskupski Stefan ks. „Księża polscy w Niemieckich obozach koncentracyjnych”, Londyn 1946;
  • „Samo Życie”, dwutygodnik w języku polskim w Niemczech, artykuły i wywiady na temat PMK w Niemczech, a szczególnie o PMK w Essen (wywiady z ks. Andrzejem Sołopą, ks. Rektorem Stanisławem Budyniem oraz ks. Sławomirem Klimem) w rozproszonych numerach z okresu styczeń – czerwiec 2005;
  • „Ogniwo”, kwartalnik Związku Polaków w Niemczech, w dziale „sprawozdania z działalności Oddziałów” relacje z spotkań i uroczystości oddziału Essen, którego działalność również była mocno związana z duszpasterstwem polskim w Essen, rozproszone numery z lat 1967-1986;
  • „Niezależny INFORMATOR Nie Cenzurowany”, kwartalnik oddziału Essen ZPwN, wydawca Jerzy Puchałowicz, Essen 1983-1985;
  • Kroniki Parafialne z lat 1985-2004;
  • Strony internetowe: www.pmk-niemcy.de, www.pmk-essen.de, www.tchr.org;
  • Rozmowy: ks. Władysław Hoffmann TChr, ks. Andrzej Sołopa TChr, Andrzej Piwarski, Bożena Dymecka (Gmina Polska PIAST);
  • W latach 1973-1974 przeprowadzono m.in. w Essen obserwacje w oparciu o przygotowany uprzednio kwestionariusz zawierający ponad 100 pytań – zagadnień, dotyczących działalności zgromadzenia Chrystusowców w Essen. Obserwacja ta odbyła się pod kierownictwem ks. Jana Śliwańskiego z Hamburga.